Χορός
«Πεντοζάλι» Η λέξη προέρχεται από τον κόντυλα, το στέλεχος του καλαμιού, με το οποίο κατασκευάζονταν τα χαμπιόλια, δηλαδή τα κρητικά πνευστά, αρχικά σήμαινε τη μουσική του πνευστού, αργότερα όμως πήρε διπλή έννοια: αφενός της μουσικής γενικά, ιδίως μάλιστα εκείνης που παίζεται με δοξάρι (από λύρα ή βιολί), αντί για την ορθότερη λέξη «δοξαριά», αφετέρου της μελωδικής φράσης του σιγανού, δηλαδή του τμήματος ενός ευρύτερου μουσικού σκοπού, που συναρμολογείται βάζοντας πολλές τέτοιες φράσεις (πολλές κοντυλιές) μαζί, συνήθως κατά την προτίμηση του καλλιτέχνη, που αυτοσχεδιάζει διαλέγοντας κοντυλιές από τα αποθέματα που έχει στη μνήμη του.
Ο χορός συνήθως ξεκινάει με άντρες και γυναίκες πιασμένους κυκλικά, γύρω από τον οργανοπαίχτη, που τραγουδάνε μεταξύ τους με τρόπο που μας θυμίζει τις περιγραφές για το αρχαίο υπόρχημα. Το υπόρχημα ήταν μια αρχέγονη μορφή δραματικής ποίησης που καλλιεργήθηκε και αναπτύχθηκε στην Κρήτη. Σχετιζόταν με τη λατρεία του Δία, του Κρόνου, των Τιτάνων και των Κουρητών και ήταν χορός στην οποία συμμετείχε μεγάλη ομάδα χορευτών και συνοδεύονταν με μίμηση κινήσεων, μουσική και τραγούδι. Οι χορευτές ήταν ένοπλοι και τραγουδούσαν με το ρυθμό που έδινε ο κιθαριστής από την κιθάρα του.
Ο χορός αποτελείται από την εισαγωγή και τα ήρεμα βασικά βήματα. Ο σιγανός χορεύεται, πολλές φορές με τη συνοδεία μαντινάδων, με αργά βήματα είτε προς τη φορά, είτε προς το κέντρο του κύκλου και στη συνέχεια καθώς ο ρυθμός γίνεται πιο γρήγορος, τα βήματα γίνονται κι αυτά πιο γρήγορα και πηδηχτά. Οι χορευτές αρχίζουν άλλοτε με το αριστερό πόδι και άλλοτε με το δεξί. Οι κινήσεις του χορού είναι 10, από τις οποίες οι 8 είναι καθαρά βήματα και 2 κινήσεις των ποδιών στο κενό.
Στο νομό Χανίων ο χορός είναι γνωστός ως Πεντοζάλι, ενώ στο Νομό Ρεθύμνου συναντάται ως ως Πεντοζάλης ή Πενταζάλης. Ο γρήγορος πεντοζάλης λέγεται κυρίως πηδηχτός, ενώ στο νομό Ηρακλείου και Λασιθίου πηδηχτός λέγεται ο εκάστοτε τοπικός πηδηχτός (μαλεβιζώτης, στειακός κ.λ.π.). Πεντοζάλια και πεντοζαλάκια ονομάζουμε τις κοντυλιές του σιγανού. Στο Μυλοπόταμο Ρεθύμνου ο πηδηχτός καταγράφηκε “δυνατός πεντοζάλης”. Πνευματώδης και γεμάτος εθνικό πείσμα, ο πιο συμβολικός είναι η "Πεντοζάλη".
Άλλοι σημαντικοί χοροί είναι οι πιο τεχνικοί χοροί, συρτός, σούστα, μαλεβιζιώτης και σιγανός.
